চেন্সৰ আৰু মাৰ্ক্স : ৩

চিন্তাৰ আমোলাতান্ত্ৰিক নিয়ন্ত্ৰণৰ বিৰুদ্ধে

গণতান্ত্ৰিক প্ৰতিষ্ঠানসমূহৰ ঐতিহাসিক বিকাশৰ এইটো পৰ্যায়ত কোনোবাই আইনৰ শাসনৰ দাবী কৰাৰ অৰ্থই হ’ল স্বেচ্ছাচাৰী ৰাষ্ট্ৰ আৰু ইয়াৰ আমোলাসকলৰ শাসনৰ বিৰুদ্ধে থিয় দিয়া। মাৰ্ক্সৰ আলোচ্য ৰচনাকেইখনৰ মাজত ফুটি উঠা সামগ্ৰিক কাৰ্যক্ৰমৰ এয়াও এক অভিন্ন অংগ।

চেন্সৰশ্বিপ হ’ল “স্বাধীনতাৰ বিৰুদ্ধে পুলিচৰ এক প্ৰতিৰোধী ব্যৱস্থা”। তাৰ বিপৰীতে, এখন ভাল সংবাদপত্ৰ আইনহে লাগে। আইনত ব্যাখ্যা থকা অপব্যৱহাৰবিলাকৰ বিৰুদ্ধেহে আইন এখনৰ প্ৰয়োগ কৰিব পাৰি; ইয়াত সাধাৰণভাৱে স্বাধীনতাক সংবাদপত্ৰৰ ‘স্বাভাৱিক অৱস্থা’ বুলিয়ে গণ্য কৰা হয়। প্ৰকৃতাৰ্থত স্বাধীনতাৰ বাবে আইনৰ প্ৰয়োজন আছে, কিন্তু স্বেচ্ছাচাৰী ক্ষমতাৰ প্ৰয়োজন নাই। “গতিকে এখন সংবাদপত্ৰ আইন হ’ল সংবাদপত্ৰৰ স্বাধীনতাৰ আইনগত স্বীকৃতি।” আনহাতে, স্বাধীনতাৰ অৰ্থ হ’ল বিৰুদ্ধ মত প্ৰকাশৰ স্বাধীনতা। বিৰুদ্ধ মত কেৱল যে বৈধ, তেনে নহয় – ই অতিকে প্ৰয়োজনীয়। আনকি ভাল প্ৰশাসনৰ দৃষ্টিকোণৰপৰাও ই অপৰিহাৰ্য। সেইবাবে তেওঁ লিখিছে –

“Since a legal development is not possible without the development of laws; since a development of laws is impossible without a crtiticism of laws; since every criticism of laws sets the citizen’s heads, hence also hearts, at variance with the existing laws; since this variance is perceived as dissatisfaction: then a loyal participation by the press in the development of the state is impossible if it must not stir up dissatisfaction with the existing legal conditions.”

এইটো অৱস্থান উদাৰতাবাদৰ মাজত সুলভ। কিন্তু ইয়াৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি মাৰ্ক্সে গতি কৰিছে চিন্তা তথা মতামতৰ ওপৰত যিকোনো নিয়ন্ত্ৰণৰ সৰ্বাত্মক বিৰোধিতাৰ পিনে। এই ক্ষেত্ৰত তেওঁ কাৰ্যকলাপক মতামতৰপৰা পৃথক হিচাপে বিবেচনা কৰিছে। তেওঁ প্ৰশ্ন কৰিছে – এজন বিচাৰক আৰু এজন চেন্সৰৰ মাজত পাৰ্থক্য কি?

“The censor has no law except his master. The judge has no master except the law. . . . . . . If I am haled before a court, I am charged with contravening an existing law, and for a law to be violated it must first exist. Where no press law exists, none can be violated. The censorship does not charge me with violating an existing law. It condemns my opinion because it is not the opinion of the censor and his master. My public act, which stands before the world and its judgement, before the state and its law, is judged by a hidden and merely negative power which cannot constitute itself as law, shuns the light of day, and is not linked to any general principle.

“A censorship law is an impossibility because it would punish not offenses but opinions, because it cannot be anything but a formularized censor.”

এনে পদক্ষেপ এটা আমোলাই নিজৰ স্বেচ্ছাচাৰী সিদ্ধান্তৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি লোৱাই হওক বা আইনৰ ওপৰত ভিত্তি কৰি আদালতে লোৱাই হওক – ডায়েটৰ বক্তাজনৰ মানেকত কিন্তু এইবিলাকৰ মাজত কোনো পাৰ্থক্য নাই। সেইবাবে মাৰ্ক্সৰ ভাষাত, আকাশত দৃষ্টি নিবদ্ধ হৈ থকা উক্ত বক্তাজনে তলৰ পৃথিৱীখনক দেখা পায় এটা মাত্ৰ জাবৰৰ স্তূপ হিচাপে, আৰু তেওঁ ফুলৰ বিষয়ে যদি কিবা ক’ব লাগে তেন্তে তেওঁ মাত্ৰ এইটোহে ক’ব পাৰিব যে ফুলবিলাক ধূলিৰে ঢাক খাই আছে। কিন্তু উপৰোক্ত পাৰ্থক্যবিলাক স্বাধীনতাৰ মৌলিক অংশস্বৰূপ : “Freedom involves not only what but just as much how I live, not only that I perform a free act but that I perform it freely.” ইয়াৰ বিপৰীতটো হ’ল নৈৰাজ্যক উৎসাহ যোগোৱা। যদি মানুহে স্বাধীনমনা লেখা-মেলাক আইন-বৰ্জিত বা আইন-বিৰোধী বুলি ভাবিবলগা হয়, তেন্তে তেওঁলোকে এনেকৈয়ে ভাবিবলৈ ল’ব যে যিটো আইন-বৰ্জিত সেইটোৱেই স্বাধীন, যে স্বাধীনতা হ’ল আইন-বৰ্জিত, আৰু যিটো আইনসন্মত সেইটো হ’ল পৰাধীন। এনেকৈয়ে চেন্সৰশ্বিপে সামাজিক উদ্যমক হত্যা কৰে। কিন্তু চেন্সৰশ্বিপৰ সবাতোকৈ ডাঙৰ অপৰাধটো হ’ল ই মানুহৰ চেতনাক কঠোৰ অনুশাসনৰ শিকলি পিন্ধায়। ই –

“exercises tutelage over the highest interest of the citizens, their minds . . . [it] regulates the behaviour of the public mind, which is more than the Roman censors did . . .

“You marvel at the delightfull diversity, the inexhaustible riches of nature. You do not ask the rose to smell like the violet; but the richest of all, the mind, is supposed to exist in only a single manner?”

ৰজাই প্ৰবৰ্তন কৰা নতুন নীতি-নিয়মসমূহে দাবী কৰিছে যে লেখা-মেলাবিলাক ‘সৎ উদ্দেশ্যপ্ৰণোদিত’ হ’ব লাগে। মাৰ্ক্সে তেনে কথাৰ আঁৰত লুকাই থকা আইনৰ আচল চৰিত্ৰ উদঙাই দেখুৱাইছে, আৰু আইনৰ দৃষ্টিকোণৰপৰা মতামত আৰু কাৰ্যকলাপৰ মাজৰ মৌলিক পাৰ্থক্য ফঁহিয়াই দেখুৱাইছে এনেধৰণে –

“The writer is thus subjected to the most frightful terrorism, the jurisdiction of suspicion. Tendentious laws, laws that do not provide objective norms, are laws of terrorism such as were conceived by the state’s extremeties under Robespierre and the state’s rottenness under the Roman experors. Laws that make their main criterion not the act as such, but what is in the mind of the person acting, are nothing but positive sanctions of lawlessness . . .

“Only insofar as I express myself by entering the sphere of the actual do I enter the sphere of the legislator. In the eyes of the law I have no existence, I am not its object, except in my acts. They are the only things the law has to hold me to . . . However, a tendentious law punishes not only what I do but what I think apart from my act . . . The law punishes me not for the wrong I do but for the wrong I do not do.”

এইধৰণৰ আমোলাতান্ত্ৰিক ৰেগুলেচনৰ এটা সমস্যা হ’ল এইসমূহে বিধি-নিষেধৰ সীমাহীন সম্ভাৱনা মুকলি কৰি ৰাখে স্পষ্ট ব্যাখ্যা দাঙি নধৰাকৈ, যিটোৱে চেন্সৰৰ হাতত অৰ্পণ কৰে অবাধ স্বাধীনতা। প্ৰকৃততে ইয়াত সকলোকে চেন্সৰজনৰ মেজাজৰ ওচৰত দয়াৰ প্ৰাৰ্থীত পৰিণত কৰা হয়। আনহাতে, উপৰোক্ত একেখিনি নীতি-নিয়মেই ‘সত্যৰ গভীৰ আৰু সংযত সাধনা’ৰ প্ৰতি সহানুভূতি প্ৰদৰ্শন কৰিছে। কিন্তু সত্যৰ তেনেকুৱা সাধনাক সংজ্ঞায়িত কৰা যায় কেনেকৈ? সত্যক জানো ইমান সৰলভাৱে বুজিব পাৰি যে যিটো চৰকাৰে ফৰমান জাৰি কৰি জনাই দিয়ে সেইটোৱেই সত্য?

“And how is a law of this kind to be carried out? Through means more revolting than the law itself, through spies, or through agreement in advance to consider whole literary tendencies suspect, in which case indeed it remains to ferret out to what tendency an individual belongs.”

এইটোৱে অফিচাৰ-আমোলাবৰ্গৰ হাতত অসীম ক্ষমতাৰ পুঞ্জীভৱন ঘটায়। নতুন নীতি-নিয়মসমূহে স্পষ্টভাৱে অফিচাৰ-আমোলাবৰ্গৰ ওপৰত থকা অসীম বিশ্বাসৰ কথা ঘোষণা কৰিছে। কিন্তু বাহিৰৰ জনসাধাৰণৰ প্ৰতি থকা ৰাষ্ট্ৰৰ চৰম অবিশ্বাসৰপৰাই এইটো সৃষ্টি হোৱা নাইনে? “. . . it flows from unlimited distrust of all nonofficials.” তেনেহ’লে আমিনো কিয় তেনে নীতিক প্ৰশ্ন নকৰিম? বৰং, আমি সেই আমোলাতন্ত্ৰকেই প্ৰথম প্ৰশ্নৰ কাঠগৰাত থিয় কৰাব লাগিব। এনেধৰণে মাৰ্ক্সে চেন্সৰশ্বিপ সম্পৰ্কে এটা সৰ্বাত্মক সিদ্ধান্তত উপনীত হৈছে –

“So the essence of censorship is in general based on the arrogant delusion of the police state about its officials. Even the simplest thing is considered beyond the understanding and good will of the public; but even the impossible is supposed to be possible for the officials.

“This basic defect permeates all our institutions.” (আগলৈ)

(১৭-০৬-২০১৬)