পল্লৱগ্ৰাহীৰ দিবাস্বপ্ন

মননশীল বুলি পৰিচিত লেখক ময়ূৰ বৰাৰ ‘মাৰ্ক্সেই বজালে নেকি কমিউনিজমৰ মৃত্যুঘণ্টা?’ নামৰ কিতাপ এখন অলপতে প্ৰকাশ পাইছে। শ্ৰীমন্ত শংকৰদেৱ সংঘ আৰু ব্ৰাহ্মণ্যবাদৰ পাছত (‘পথভ্ৰষ্ট হৈছে নেকি শংকৰ সংঘ?’ আৰু ‘ব্ৰাহ্মণ্যবাদৰ ক’লীয়া ডাৱৰ আৰু অসম’) বৰাই মৃত্যুঘণ্টা বজালে মাৰ্ক্সবাদৰ। ঘণ্টাৰ শব্দত চাৰিওপিনে হুলস্থূল লগা দেখি আমাৰো কিতাপখনক লৈ অকণমান ঔৎসুক্য জাগিছিল। কিন্তু কিতাপখন পঢ়ি শেষ কৰাৰ পাছত লেখকজন সম্পৰ্কে থকা আমাৰ ন্যূনতম ভাল ধাৰণাকণৰো অপমৃত্যু ঘটিল। তথাপি বিষয়টোৰ গভীৰলৈ নোযোৱা কিছু পাঠকক কিতাপখনে বিভ্ৰান্ত কৰিব পাৰে বুলি, আৰু মাৰ্ক্সবাদত বিশ্বাসীসকল এই বিষয়ত উদাসীন হৈ থাকিলে তাকে বহুতো মাৰ্ক্সবাদ-বিৰোধী মূৰ্খই তেওঁলোকৰ বিজয় বুলি ভাবি অযথা হুলস্থূল লগাই পৰিবেশ দূষিত কৰিব পাৰে বুলি চিন্তা কৰিয়েই কিবা এটা লিখাৰ চিন্তা কৰিছিলো। কিন্তু প্ৰসংগতঃ কেইবাখনো বাতৰিকাকত আৰু আলোচনীৰ সম্পাদকে আমাৰ চিন্তাৰ প্ৰতি যিধৰণৰ প্ৰতিক্ৰিয়া প্ৰদৰ্শন কৰিলে সেয়াও অতিকে আমোদজনক আৰু চিন্তনীয়। আটাইকেইজনেই লেখক বৰাৰ চাঞ্চল্যমুখিতা তথা কিতাপখনৰ স্থূলতা সম্পৰ্কত আমাৰ সৈতে কেৱল একমত হোৱাই নহয়, বৰং আমাতকৈ এখোপ চৰাকৈহে মন্তব্য প্ৰকাশ কৰিলে। কিন্তু সেইখনৰ বিষয়ে লেখা প্ৰকাশ কৰিবলৈ তেওঁলোকে প্ৰত্যক্ষভাৱেই অনিচ্ছা প্ৰকাশ কৰিলে। কাৰণ সেইখন যিহেতু প্ৰচাৰমুখী কিতাপ আৰু যিকোনো প্ৰকাৰে তাৰ প্ৰচাৰ হোৱাটোৱেই লেখক-প্ৰকাশকে বিচাৰে, গতিকে কোনো কাৰণতে সেইখনৰ আলোচনা প্ৰকাশ কৰিব পৰা নাযাব। শেষত বুজা গ’ল যে অন্ততঃ প্ৰায়বিলাক বাতৰিকাকত-আলোচনীতে এই কিতাপখনৰ বিষয়ে সমালোচনা লিখাটো কাৰ্যতঃ বন্ধ। (প্ৰসংগতে কৈ থওঁ যে উল্লিখিত বাতৰিকাকত-আলোচনীৰ আটাইকেইখনতে আমাৰ একাধিক লেখা পূৰ্বে প্ৰকাশ পাইছে আৰু আমাৰ সৈতে সম্পাদকসকলৰ জনাজনিও পুৰণি।) সেয়ে আমাৰ লিখাৰ পৰিকল্পনাটোও সিমানতে বাদ দিলো। কিন্তু এই বিষয়ত চিন্তা কৰাৰ প্ৰয়োজন আছে।

মাৰ্ক্সবাদৰ বিৰুদ্ধে যিমানবোৰ লিখা-মেলা হৈ থাকে সিবোৰৰ মাজত দাৰ্শনিক গভীৰতাসম্পন্ন ৰচনা নিশ্চয়কৈ কম : সৰহভাগ ৰচনাই গালি-গালাজ, চৰিত্ৰ হননেৰে ভৰপূৰ তৰাংবিধৰ। পুঁজিবাদৰ নগ্ন স্তৱগান সিবোৰত যিদৰে প্ৰকাশ পায়, সেইদৰে মাৰ্ক্সবাদ-ভীতিগ্ৰস্ততাৰপৰা উদ্ভূত একপ্ৰকাৰ অসহিষ্ণুতাও সিবোৰত বিদ্যমান। এসময়ত মেকাৰ্থি-বাহিনীয়ে ৰঙা স্কাৰ্ফ এখন দেখিলেও কমিউনিষ্ট বুলি খেদি গৈছিল, আজিও সেইদৰে পশ্চিমবংগত মমতা বেনাৰ্জীয়ে ঘোষণা কৰিছে ইতিহাসৰ পাঠ্যপুথিৰপৰা মাৰ্ক্স আৰু ছোভিয়েট ৰাছিয়াক বহিষ্কাৰ কৰাৰ কথা। চাৰ্লি চেপলিনৰ ‘মডাৰ্ন টাইমছ’ চলচ্চিত্ৰত এনে কমিউনিষ্ট-বিদ্বেষৰ সুন্দৰ চিত্ৰণ দেখিবলৈ পোৱা যায়। কিন্তু কথা হ’ল, মাৰ্ক্সবাদ-বিৰোধী স্থূল গালি-গালাজবিলাকৰ প্ৰতি মাৰ্ক্সবাদীসকলৰ প্ৰতিক্ৰিয়া কেনে হোৱা উচিত? অৰ্থপূৰ্ণ নীৰৱতা নে সৰৱ প্ৰতিবাদ? মাৰ্ক্সবাদীসকলৰ সন্মুখত এয়াও এক গুৰুত্বপূৰ্ণ প্ৰশ্ন। উল্লিখিত কাকত-আলোচনীকেইখনৰ কথা যদি ধৰা যায়, তেওঁলোকৰ নীৰৱতাক এক সুচিন্তিত প্ৰতিক্ৰিয়া বুলিব পাৰি স্থূল চিন্তাক বৌদ্ধিকভাৱে এঘৰীয়া কৰাৰ উদ্দেশ্যে। এয়া নিঃসন্দেহে এক যুক্তিপূৰ্ণ পদক্ষেপ। কিন্তু অসুবিধাটো এইখিনিতে যে ইয়াৰে একাধিক কাকতত আলোচ্য গ্ৰন্থখন উন্মোচনৰ বাতৰি প্ৰথম পৃষ্ঠাত বৰ বৰ হৰফেৰে প্ৰকাশ পাইছিল। বাতৰিটোত কিতাপখন ভাল নে বেয়া বুলি লিখিছিল সেইটো ডাঙৰ প্ৰশ্ন নহয়, কিন্তু একে সময়তে প্ৰকাশ পোৱা বহুবোৰ গ্ৰন্থৰ মাজৰপৰা মাত্ৰ সেইখনৰ বিষয়েহে যে এককভাৱে ইমান গুৰুত্বসহকাৰে বাতৰি প্ৰকাশ কৰা হৈছিল সেইটোহে গুৰুত্বপূৰ্ণ কথা। তেন্তে নিজেই কিতাপখনৰ বহুল প্ৰচাৰ কৰি এতিয়া সেইখন ফটুৱা কিতাপ বুলি সমালোচনা প্ৰকাশ কৰিব নোখোজাটো কেনে যুক্তি? নে এয়া মাৰ্ক্সবাদ সম্পৰ্কীয় আলোচনাৰপৰা আঁতৰত থাকিব খোজাৰ বৌদ্ধিক মুখা মাত্ৰ? তদুপৰি ইয়াৰে কোনো কোনো কাকত-আলোচনীত ময়ূৰ বৰাৰ পূৰ্বৰ কিতাপ দুখন সম্পৰ্কত বিস্তৃত আলোচনা প্ৰকাশ পাইছিল আৰু তেওঁৰ লেখা-মেলাও মাজে-সময়ে প্ৰকাশিত হয়। কিতাপখনৰ সমানেই এই প্ৰসংগটোও চিন্তনীয় বুলি আমি বোধ কৰিছো।

একে আষাৰে ক’বলৈ গ’লে, ময়ূৰ বৰাৰ কিতাপখন সস্তীয়া জনপ্ৰিয়তা বিচাৰি লিখা এখন নিকৃষ্ট কিতাপ – একপ্ৰকাৰ বৌদ্ধিক আৱৰ্জনা। সমালোচনাযোগ্য হোৱাতকৈ কিতাপখন গৰিহণাযোগ্যহে। বৰাই মাৰ্ক্সবাদক এটা অন্তঃসাৰশূন্য আৰু ফটুৱা আদৰ্শ বুলি ভাবে, আৰু আমি মাৰ্ক্সবাদত বিশ্বাসী। গতিকে তেওঁৰ সৈতে আমাৰ বৌদ্ধিক পাৰ্থক্য সম্পূৰ্ণৰূপেই অমীমাংসনীয়, আৰু সেইবাবেই তাত্ত্বিক স্তৰত তেওঁৰ সৈতে বিনিময় কৰিবলগা আমাৰ একো নাই। তথাপি তেওঁ যিদৰে মাৰ্ক্সবাদক হেঁপাহ পলুৱাই গালি পাৰিছে, আমিও সেইদৰে তেওঁৰ চিন্তাৰ বিষয়ে কিছু কথা মুকলিকৈ ক’ব পাৰো। কিতাপখন পঢ়ি আমাৰ মনত পৰিছে ইস্কনৰ প্ৰতিষ্ঠাপক শ্ৰীল প্ৰভুপাদৰ দুখনমান কিতাপৰ কথা। কিছু বছৰ আগেয়ে তেওঁৰ কিতাপ (নামবোৰ মনত নাই) আমি বৰ উৎসাহেৰে পঢ়িছিলো, প্ৰায়ে বন্ধুবৰ্গৰ সৈতে সমজুৱাকৈ। কাৰণ হ’ল – হাস্যৰস। কথোপকথন ৰূপত লিখিত উক্ত কিতাপকেইখনত কিবা ইঞ্জিনিয়াৰ বোলা এজনে প্ৰভুপাদক প্ৰশ্ন সুধি যাব আৰু তেওঁ কিছুমান সাংঘাতিক উত্তৰ পটাপট দি যাব। ধৰক, ডাৰউইনে কৈছিল যে বান্দৰৰপৰা মানুহৰ সৃষ্টি হৈছে, আপোনাৰ মতামত কি? উত্তৰ : ডাৰউইন এটা মূৰ্খ, সি নিজে বান্দৰৰপৰা জন্ম হ’ব পাৰে, কিন্তু আমি হোৱা নাই। যদি বান্দৰৰপৰা মানুহৰ সৃষ্টি হৈছে, তেন্তে চিৰিয়াখানাত থকা বান্দৰবোৰ মানুহ হৈ নপৰে কিয়? প্ৰশ্ন : মাৰ্ক্সবাদ সম্পৰ্কে আপোনাৰ ধাৰণা কি? উত্তৰ : মাৰ্ক্সে কি কমিউনিজম প্ৰচাৰ কৰিছিল হে? তেওঁলোকৰ কমিউনিজম আধৰুৱা, কাৰণ তাত আধ্যাত্মিকতাই নাই। আমিহে আচল কমিউনিষ্ট!! গতিকে নপঢ়ি পাৰিনে? ময়ূৰ বৰাৰ কিতাপখনো হাস্যৰসৰ কাৰণে পঢ়িবলৈ ভাল হ’ব, কিন্তু ছিৰিয়াছ কিবা বিচাৰি সেইখন নপঢ়াই ভাল। মাৰ্ক্স হ’ল এজন ধুৰন্ধৰ, পাপিষ্ঠ আৰু অকৰ্মণ্য ব্যক্তি। আনকি তেওঁৰ সৰু সৰু চকুহালৰপৰাও হিংস্ৰতা প্ৰকাশ পাই থাকে! মাৰ্ক্সে এংগেলছক নিৰ্মমভাৱে অৰ্থনৈতিক শোষণ কৰিছিল, আৰু বেচেৰা অজলা এংগেলছেও একো নুবুজি মাৰ্ক্সবাদৰ বিকাশ আৰু প্ৰচাৰতে জীৱনটো সমৰ্পণ কৰিলে! মহাজনৰপৰা টকা ধাৰে লৈ ধোৱাখুলীয়া মাৰ্ক্সে জধে-মধে খৰচ কৰি পেলায় আৰু সময়ত সুদে-মূলে ওভতাই দিব নোৱাৰি মহাজনৰপৰা গালি-শপনি শুনিবলগীয়া হয়। ইয়াৰ ফলস্বৰূপে মাৰ্ক্সৰ মনত মূলধন বা কেপিটেলৰ প্ৰতি এক নেতিবাচক ধাৰণাৰ সৃষ্টি হ’ল, আৰু তাকে লৈ তেওঁ বাপ্পেকে ‘কেপিটেল’ নামৰ এখন ডাঙৰ গ্ৰন্থকে লিখি পেলালে !! সেইকাৰণে ‘কেপিটেল’ৰ ৰচনা আৰু অধ্যায়বোৰ পঢ়িলে ‘কৃত্ৰিমভাৱে জোৰা-টাপলি মৰা’ যেন অনুভৱ হয়। বেয়া হাতৰ আখৰৰ বাবে কেৰাণী চাকৰি পায়ো হেৰুওৱা ‘নিবনুৱা’ মাৰ্ক্সৰ জীৱনত দুৰ্দশাৰ অন্ত নাছিল। তেনে মানুহৰ চিন্তা মূল্যৱান হ’ব কেনেকৈ? ‘ব্যক্তিত্ব’ৰ ‘বিকাশ’ সাধন কৰি তেওঁ কিবা ‘ডাঙৰ’ অফিচাৰ হ’ব পৰা হ’লে হয়তো তেওঁৰ চিন্তাৰ কদৰো সেইমতে বৃদ্ধি পালেহেঁতেন। ধ্বংসাত্মক চিন্তাৰ প্ৰতি দুৰ্বলতা থকা মাৰ্ক্সৰ কবিতা আৰু গদ্যত ‘এক মহাপ্ৰালয়িক চেতনাবোধ’ পৰিলক্ষিত হয়। “এজন নিৰাশাবাদী কবিৰ দৰে তেওঁ সদায় ভাবিছিল যে সমাজ বা পৃথিৱীখনৰ ধ্বংসৰ মুহূৰ্ত প্ৰায় উপস্থিত।” সেইবাবেই তেওঁ সৰ্বহাৰাই এদিন পুঁজিপতি শ্ৰেণীটোক ওফৰাই দিব বুলি ভৱিষ্যদ্বাণী কৰিছিল। আৰু পুঁজিপতি শ্ৰেণীটোক ওফৰাই দিয়া মানেইতো পৃথিৱীখনৰে মৰণ!! (গতিকে আই বসুমতীক উদ্ধাৰ কৰিবলৈ পুঁজিবাদত শৰণ লওঁ আহক।) লেনিন, ষ্টেলিন, মাও –এইসকলতো আৰু পূৰাপূৰি নৰপিশাচ। ব্যক্তিসত্তাৰ স্বীকৃতিৰ দিশৰপৰা ছোভিয়েট ৰাছিয়াতকৈ নাজি জাৰ্মানিও বহুত ভাল। অৱশ্যে নাজি জাৰ্মানিক ভাল বোলা মানুহে মাৰ্ক্সবাদক ভাল বুলিবনো কেনেকৈ? মাৰ্ক্সৰ গ্ৰন্থসমূহ শ্লোগানধৰ্মী স্ববিৰোধপূৰ্ণ বাগাড়ম্বৰেৰে ভৰি আছে। যিকেইটা অকণমান ভাল জাতৰ শ্লোগান আছে সেইকেইটাও অ’ৰ-ত’ৰপৰা চুৰি কৰা। তদুপৰি তেওঁৰ ভাষাটোও বৰ বেয়া : অনৰ্থকভাৱে দীঘল, নীৰস আৰু আমনিদায়ক। সেইবোৰৰ মাজে মাজে কিছুমান শুনিবলৈ ভাল লগা বাক্য আছে – সেই বাক্যকেইটাকে পঢ়ি তৰলমতি মাৰ্ক্সবাদীবিলাকে হুলস্থূল লগাই থাকে। উদাহৰণ দি শেষ কৰিব নোৱাৰি, গোটেই কিতাপখনেই আচলতে এনেধৰণৰ হাস্যৰসেৰে চপচপীয়া হৈ আছে।

লেখকৰ পল্লৱগ্ৰাহিতা তথা তৰাং চিন্তাৰ প্ৰমাণ কিতাপখনৰ পাতে পাতে সিঁচৰতি হৈ আছে। দুই-এটা উদাহৰণ দিব পাৰি। ‘প্ৰাক্ মাৰ্ক্সীয় সাম্যবাদৰ ইতিহাস’ত প্লেটো আৰু এৰিষ্টটলৰ কথাহে সবিস্তাৰে লিখিছে, শিৰোনামৰ বিষয়টো প্ৰকৃতাৰ্থত আলোচিতই হোৱা নাই। হেগেল, প্ৰুধঁ, ফুৰিয়েৰ আদিৰ নামোল্লেখ কৰিছে যদিও কিতাপখনৰ ক’তোৱেই তেওঁলোকৰ আলোচনা চকুত নপৰিল। জোঁৱায়েক পল লাফাৰ্গক অপমানসূচকভাৱে ‘নেগ্ৰিলো’ বা ‘গৰিলা’ বুলি মাতি মাৰ্ক্সে বিদ্ৰূপ কৰাৰ কথা যিদৰে লিখিছে, সেইদৰে ট্ৰটস্কিক ষ্টেলিনে অন্যায়ভাৱে নিৰ্বাসন দিয়া তথা হত্যা কৰোৱাৰ কথাও লিখিছে। কিন্তু ক’তোৱে এই ভুক্তভোগী দুজনৰ চিন্তাধাৰাৰ কথা উল্লেখ নাই। বাৰ্ট্ৰাণ্ড ৰাছেলৰ সাম্যবাদবিৰোধিতাক এটা অধ্যায়ত গুৰুত্বসহকাৰে আলোচনা কৰা হৈছে। কিন্তু আইনষ্টাইনকনো কিয় বাদ দিয়া হ’ল? ৰাছেলৰ ‘Why I am not a Communist’ যদি গুৰুত্বপূৰ্ণ হয়, আইনষ্টাইনৰ ‘Why Socialism’ নামৰ বিখ্যাত ৰচনাখন কিয় বিবেচনীয় নহ’ব? আচল কথা হ’ল,‘নাও বুৰিলেও টিঙৰপৰা ননমা’ মাৰ্ক্সবাদী পণ্ডিতসকলক কুকুৰে কাঁইট নোখোৱাকৈ গালি পাৰিবলৈ গভীৰ অধ্যয়নৰ কোনো প্ৰয়োজন নাই। ‘মানৱ জীৱনৰ প্ৰগতি, সাম্যবাদ আৰু স্বাৰ্থপৰতা’ বোলা অধ্যায় এটাত লিখা হৈছে যে স্বাৰ্থপৰতাই হ’ল মানৱ জীৱনৰ আচল বস্তু। সমাজৰ বা দেশৰ হকে কাম কৰিব খোজাটো একপ্ৰকাৰ ফোঁপোলা স্বপ্নবিলাস, গতিকে এনেবোৰ কামত নিষ্ঠাহীনতা আৰু যান্ত্ৰিকতাৰ প্ৰভাৱ পৰিবই। গতিকে পৰহিতৈষী সকলোধৰণৰ চিন্তাক মষিমূৰ কৰি আমি সকলোৱে স্বাৰ্থচিন্তাত আত্মনিয়োগ কৰিলেই সমাজৰ মংগল হ’ব!! মন্তব্য নিষ্প্ৰয়োজন। কিন্তু আশ্চৰ্যজনকভাৱে ‘ভাৰত সন্দৰ্ভত মাৰ্ক্সৰ ধাৰণা’ অধ্যায়ত তেওঁ মাৰ্ক্সৰ ভাৰত-সম্পৰ্কীয় চিন্তা-চৰ্চাৰ প্ৰায়খিনিকেই শুদ্ধ বুলি স্বীকৃতি দিছে, আনকি সেইবোৰত মাৰ্ক্সৰ চিন্তাৰ এটা ইতিবাচক দিশ প্ৰকাশ পাইছে বুলিও উল্লেখ কৰিছে। মাৰ্ক্সৰ দৰে ইমান ধুৰন্ধৰ আৰু ‘তত্ত্বৰ কাৰাগাৰত বন্দী’ মূৰ্খ পণ্ডিতে ভাৰত সম্পৰ্কীয় চিন্তাতনো কেনেকৈ বস্তুনিষ্ঠতাৰ পৰিচয় দিব পাৰিলে সেয়াহে পৰম বিস্ময়ৰ কথা! আনহাতে, বৰাই একাধিকবাৰ উল্লেখ কৰিছে যে তেওঁ হেনো মাৰ্ক্সবাদী ইতিহাসবিদসকলৰ সৈতে প্ৰায়ে একাত্মবোধ কৰে আৰু সেইসকলৰ ইতিহাস ব্যাখ্যা বোলে আনতকৈ ‘বেছি বিশ্বাসযোগ্য আৰু গ্ৰহণযোগ্য’: মাৰ্ক্সবাদ হ’ল কাম নাইকিয়া ফটকা আৰু মাৰ্ক্সবাদী ইতিহাস-চৰ্চা হ’ল এটম বোমা!! নিজৰ এই দ্বৈত স্থিতিক বোলে তেওঁ আগতে ভুলকৈ নিজৰ চিন্তাৰ স্ববিৰোধ বুলি ভাবিছিল, কিন্তু এতিয়া পৰম জ্ঞান লাভ কৰাত বুজিব পাৰিলে যে সেয়া তেওঁৰ স্ববিৰোধতো নহয়েই, বৰং গভীৰ অন্তৰ্দৃষ্টিহে। মাৰ্ক্সবাদী ইতিহাসবিদসকলক তেওঁ আন একো বুলি অভিহিত নকৰি চিধা ‘মাৰ্ক্সবাদী’ ইতিহাসবিদ বুলিয়েই অভিহিত কৰিছে। তাৰ মানে তেওঁলোকৰ মাজৰ যোগসূত্ৰটো হ’ল মাৰ্ক্সবাদ, আৰু তেওঁলোকৰ ইতিহাসবিদ হিচাপে যি বস্তুনিষ্ঠতা তাৰ সৈতে নিশ্চিতভাৱে মাৰ্ক্সবাদৰ অংগাংগী সম্পৰ্ক আছে। ইতিহাস-চৰ্চা তথা বিদ্যায়তনিক ক্ষেত্ৰখনলৈ মাৰ্ক্সবাদী বিশ্ববীক্ষাই কেনেধৰণৰ পৰিবৰ্তন কঢ়িয়াই আনিছিল সেই বিষয়ে ভূপেন হাজৰিকাই অতি সুন্দৰভাৱে তেওঁৰ এটা গীতত প্ৰকাশ কৰিছে এনেদৰে :

“অতীতৰ বুৰঞ্জী লিখকে লিখিছিল/ৰজা-মহাৰজাৰ কথা
আজিৰ বুৰঞ্জী লিখকে লিখিছে/মানুহৰ মুকুতিৰ কথা”।

কিন্তু লেখক বৰাৰ ব্যাকৰণখন বেলেগ। (হয়তো এয়া ‘নিপাতনে সিদ্ধ’!) আচলতে তেওঁৰ ইতিহাস-সম্পৰ্কীয় প্ৰাথমিক ধাৰণাৰাজিয়েই ভ্ৰান্ত। তথ্যই ইতিহাস নহয় – ব্যাখ্যাৰে সাঙুৰি লোৱা নিৰ্বাচিত তথ্যহে ইতিহাস। তথ্যৰ এই নিৰ্বাচনেই হ’ল ইতিহাসৰ মূল কথা আৰু কি ধৰণৰ তথ্যৰ নিৰ্বাচন কৰা হ’ব সেয়া নিৰ্ধাৰণ কৰে সংশ্লিষ্ট ইতিহাসবিদজনে প্ৰতিনিধিত্ব কৰা সামাজিক আদৰ্শই। (ই এইচ কাৰৰ ‘What is History’ গ্ৰন্থখন পঠনীয়, ‘ইতিহাস কাক কয়’ নামে অসমীয়ালৈও অনূদিত হৈছে।) গতিকে ইতিহাস অধ্যয়ন কৰাৰ আগতে ইতিহাসবিদজনক অধ্যয়ন কৰিব লাগে, কিন্তু তেওঁৰ ধ্যান-ধাৰণাও গঢ় দিয়ে সমকালীন সমাজখনেহে। পুঁজিবাদী শক্তিবিলাকে তাহানিখনৰেপৰা মাৰ্ক্সবাদৰ অপপ্ৰচাৰ চলাই আহিছে। জীৱন-জীৱিকাৰ পিনৰপৰা কৰ্প’ৰেট জগতৰ লগত যাৰ স্বাৰ্থ সাঙোৰ খাই আছে আৰু যি বিশ্বায়নৰ হাৱা খাই মচগুল হৈ আছে সেইসকলে মাৰ্ক্সবাদক সমালোচনা নকৰি কি কৰিব? ফ্ৰান্সিছ ফুকুয়ামা পঢ়ি ময়ূৰ বৰা ধন্য হৈছে, হ’বই। কিন্তু তেওঁ জোছেফ ষ্টিগলিটজ নপঢ়ে, কাৰণ ষ্টিগলিটজে বিশ্বায়নৰ নিয়ন্ত্ৰণকক্ষতে থাকিও বিশ্বায়নৰ কুফলসমূহৰ নিৰ্মম সমালোচনা আগ বঢ়াইছে। বাকীবোৰ দেশৰ কথা বাৰু বাদ দিছো, কমিউনিজম-পৰৱৰ্তী ৰাছিয়া সম্পৰ্কে প্ৰসংগতে উল্লেখ কৰো :
“Globalization and the introduction of a market economy has not produced the promised results in Russia and most of the other economies making the transition from communism to the market. These countries were told by the West that the new economic system would bring them unprecedented prosperity. Instead, it brought unprecedented poverty: in many respects, for most of the people, the market economy proved even worse than their Communist leaders had predicted.” (‘Globalization and Its Discontents’, p. 6)

কমিউনিষ্ট শাসনৰ দুৰ্বলতা তথা ভুলসমূহৰ বিশদ আলোচনা মাৰ্ক্সীয় পৰিসৰৰ ভিতৰতে বিশাল পৰিমাণে হৈছে, সেই সম্পৰ্কে বহলাই কোৱাৰ ইয়াত সকাম নাই। কিন্তু কমিউনিষ্ট শাসনে লোৱা সংহাৰী ৰূপৰ বিষয়ে লেখক বৰাই কৰা আলোচনাৰ প্ৰকৃত উদ্দেশ্য হৈছে পুঁজিবাদ তথা বিশ্বায়নৰ আদৰ্শক ন্যায্যতা প্ৰদান কৰা। ফুকুয়ামাৰো উদ্দেশ্য সেইটোৱেই। আনহাতে, কেৱল মাৰ্ক্সবাদেই মতাদৰ্শ নহয় : জাতীয়তাবাদ, সাম্প্ৰদায়িকতা, মৌলবাদ, নৃগোষ্ঠীবাদ – এই সকলোৰেই একোটাহঁত মতাদৰ্শ। এই সকলোতকৈ ডাঙৰ আৰু বৰ্তমান দপদপাই থকা মতাদৰ্শ হ’ল পুঁজিবাদ যাৰ কণ্ঠস্বৰ হিচাপে বৰাই কিতাপখন লিখিছে। স্বাভাৱিকতেই তেওঁ আমেৰিকা তথা অন্যান্য পুঁজিবাদী দেশৰ মুক্ত প্ৰশংসা কিতাপখনৰ বিভিন্ন ঠাইত কৰিছে। যদি মানুহৰ মৰা-কটা, দুৰ্দশা-যন্ত্ৰণাৰ বাবে মতাদৰ্শক জবাবদিহি কৰিব লাগে, তেন্তে মাৰ্ক্সবাদৰ লগতে আন মতাদৰ্শবিলাককো জবাবদিহি কৰিব লাগিব, কিন্তু নিঃসন্দেহে আটাইতকৈ বেছিকৈ কৰিব লাগিব পুঁজিবাদক। কিন্তু বৰাই পুঁজিবাদৰ মাজত সমালোচনা কৰিবলগা কোনো দোষ দেখা পোৱা নাই।

অসমৰ সমাজ তথা ৰাজনীতিত মাৰ্ক্সবাদক আটাইতকৈ শক্তিশালী মতাদৰ্শ হিচাপে মুঠেই ক’ব নোৱাৰি। কিন্তু বৰাই লিখিছে : “অসমতো তথাকথিত বামপন্থী লোকৰ অভাৱ নাই। নিজৰ স্বাৰ্থৰ বাবে কমিউনিজমৰ পোছাকযোৰ পিন্ধি ল’লে বহু কথা সহজ হৈ পৰে বুলি হয়তো তেওঁলোকে ভাবে। সাধাৰণ জনসাধাৰণৰ অভিভাৱক হ’বলৈ গভীৰভাৱে উদ্বিগ্ন হৈ থকা এইসকল লোকে সুবিধা পালেই কমিউনিজমৰ জয়গান গায়।” অসমত কমিউনিজমৰ পোছাক পিন্ধিলে কথাবোৰ সহজ হৈ পৰে নে জটিল হৈ পৰে? ‘অসমত মাৰ্ক্সবাদ : মুখা নে জখলা নে জীৱন দৰ্শন?’ বুলি অধ্যায় এটাই আছে। অসমত মাৰ্ক্সবাদৰ জখলাত উঠি কোনেনো কেনেকৈ ক’ত উপনীত হ’লগৈ জানিবলৈ বৰ মন যায়। আগ্ৰাসী জাতীয়তাবাদৰ প্ৰতাপত অসমত কমিউনিষ্টৰ প্ৰাণৰে ভয় – অসম আন্দোলনৰ সময়ত উগ্ৰজাতীয়তাবাদীয়ে কিদৰে কমিউনিষ্টৰ হত্যাযজ্ঞ পাতিছিল সেয়া কাৰো অজানা নহয়। অসমত মাৰ্ক্সবাদ সম্পৰ্কীয় অধ্যায়টো হাস্যৰসৰ দিশৰপৰা উৎকৃষ্ট হ’লেও ইয়াত লেখকৰ অসমৰ ৰাজনীতি সম্পৰ্কে কোনো বস্তুনিষ্ঠ ধাৰণা নথকাৰ প্ৰমাণ জলজল-পটপটকৈ প্ৰকাশ পাইছে। অসমত দুবিধ মাৰ্ক্সবাদী পোৱা যায় – এবিধ প্ৰকৃত আৰু আনবিধ ভণ্ড। প্ৰকৃত মাৰ্ক্সবাদীৰ তালিকা এখনো তেওঁ দিছে। কিন্তু শিৰোনামত কোৱাৰ নিচিনাকৈ ভণ্ড মাৰ্ক্সবাদীসকলৰ ভণ্ডামি, ভুল বা দুৰ্বলতাৰ কোনো তাত্ত্বিক আলোচনাই তেওঁ দাঙি ধৰিব নোৱাৰিলে।

জৰ্জ বাৰ্নাৰ্জ শ্ব-ই কৈছিল : “সাংবাদিকে সভ্যতাৰ পতন আৰু চাইকেল এক্সিডেণ্টৰ মাজত কোনো পাৰ্থক্য দেখা নাপায়।” প্ৰমাণ পোৱা গ’ল যে চিন্তাবিদ ময়ূৰ বৰায়ো সেই পাৰ্থক্য বুজি নাপায়। নহ’লে তেওঁ ইমান নিকৃষ্ট কিতাপ এখন লিখিবলৈ ধৃষ্টতা নেদেখুৱালেহেঁতেন।

(সমাপ্তি : ২৫-০১-২০১৪, পিছনিশা ১২:৩৪ বজা)
পি ডি এফ ৰূপত ‘পল্লৱগ্ৰাহীৰ দিবাস্বপ্ন’

About Jiten Bezboruah

সমাজ-চিন্তাৰ অনুশীলন